Przejdź do głównej treści Przejdź do wyszukiwarki

Atrakcje turystyczne

Czcionka:
Atrakcje turystyczne

Goniądz jest miejscem o nieprzeciętnych walorach przyrodniczych i kulturowych. Choć identyfikowany jest z rzeką Biebrzą i Biebrzańskim Parkiem Narodowym (z siedzibą w Twierdzy Osowiec), posiada bardzo burzliwą historię, której zawdzięczamy teraźniejsze oblicze.

Spacerując po mieście warto wiedzieć, że Goniądz to stary gród podlaski położony na wysokim brzegu rzeki Biebrzy, który w wiekach średnich bronił granic Mazowsza od najazdów Jadźwingów i Litwinów. W wieku XV przeszedł we władanie Litwy. W XVI Goniądz był główną siedzibą Radziwiłłów z linii goniądzkiej - litewskiego rodu możnowładców, a także stolicą ich prywatnego państwa rajgrodzko-goniądzkiego. Następnie, wraz z Podlasiem wskutek Unii Lubelskiej ponownie wrócił do granic Królestwa. W 1547 roku właściciele Goniądza: Petronela z Radziwiłłów i jej mąż Stanisław Dawojno - wojewoda połocki- nadali miastu prawa chełmińskie. Był to okres największej świetności Goniądza. Wówczas liczba domów sięgała prawdopodobnie 600 obiektów. Pod koniec XVI wieku miasto zostało włączone do dóbr królewskich. Starostą został wielki hetman koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów - Jan Zamoyski, następnie jego syn Tomasz. Lustracja starostwa knyszyńskiego i goniądzkiego z 1602 r. wykazała tylko 286 domów, 6 młynów i w kolejnych latach liczba ta nadal spadała. Nie był to dobry czas. Liczne pożary, wojny i choroby zdziesiątkowały ludność i zabudowę miejską. Miasto nie zdołało podnieść się i rozwinąć tak jak inne. W latach 1795 -1807 znalazło się w zaborze pruskim, następnie w rosyjskim. Ostateczną szansą na jego rozwój było wybudowanie fortyfikacji carskich w pobliskim Osowcu. Należy przyznać, że nastąpiła poprawa, co uwidacznia się we wzroście liczby ludności i liczbie zabudowań. Jednak poprowadzenie linii kolejowej omijającej miasto sprawiło, że Goniądz pozostał na uboczu, stając się miasteczkiem o charakterze rolniczym.

Pierwsza wojna światowa przyniosła wielkie straty. Zniszczenia sięgały 80%. Działania wojenne spowodowały także uszczerbek w liczbie ludności. Według spisu powszechnego z 1921 r. miasto liczyło 430 budynków mieszkalnych, które zamieszkiwało 2642 osoby. 

Zaraz po wojnie przystąpiono do odbudowy zabudowań. Do dziś zachowało się kilka domów przy Nowym Rynku z charakterystyczną tylko dla Goniądza ornamentyką wykonaną z cegły. Z tego okresu pochodzi również Pomnik Niepodległości stojący w parku na Nowym Rynku, w miejscu gdzie dawniej stał prawdopodobnie kościół parafialny spalony 1779 podczas wielkiego pożaru miasta. Na pomniku tym umieszczono następującą inskrypcję: „W HOŁDZIE RODAKOM POLEGŁYM W WALCE O ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI MIESZKAŃCY GONIĄDZA 11 LISTOPAD 1988”.  Z okresu dwudziestolecia międzywojennego pochodzi także nowy neobarokowy kościół p.w. Św. Agnieszki oraz plebania. 

Jednak najstarszymi zabytkami miasta są: Kaplica św. Floriana, pochodząca z 1864 r., także drewniany Młyn wodny „Dołek” na Czarnej Strudze z I poł. XIX wieku. Warto wspomnieć, że Goniądz przez wiele wieków dysponował pozwoleniem wodno-prawnym, z tego powodu w historii miasta liczba istniejących młynów sięgała aż do 7 obiektów. Innym równie ważnym i interesującym zabytkiem jest neogotycka, cmentarna Kaplica św. Ducha z 1907. Nieopodal kaplicy na terenie cmentarza znajduje się mauzoleum krzyży prawosławnych z II poł. XIX wieku. Pochówki te dotyczą ludności napływowej, związanej z budową Twierdzy w Osowcu.

Liczną grupę społeczności goniądzkiej stanowili Żydzi. Zamieszkiwali głównie wokół Nowego i Starego Rynku. Zachowane przedwojenne fotografie dowodzą, że były to domy murowane parterowe lub jednopiętrowe. Zajmowali się przeważnie handlem i rzemiosłem.       W czasie II wojny światowej umieszczeni zostali w getcie znajdującym się w północnej części miasta, a następnie przeniesieni do obozu przejściowego w Boguszach koło Grajewa, skąd transportem kolejowym do obozu zagłady w Treblince. Całe dziedzictwo kulturowe, jakie po sobie zostawili, zostało zdewastowane. Taki los spotkał cmentarz żydowski, którego szczątki znajdują się przy drodze do Downar. Porasta go las sosnowy, ale widoczne są nieliczne macewy kamienne i „kapturkowe” .Niestety nie zachowała się murowana Synagoga, która spłonęła podczas I okupacji niemieckiej.

Wybierając się na wycieczkę po wsiach goniądzkich warto wybrać się do Downar. Znajduje się tam zabytkowy kościół p.w. Matki Boskiej Anielskiej, wybudowany na terenie byłych koszar wojsk rosyjskich. W niektórych miejscach zachowały się relikty wału nasypowego. Jest też stara studnia carska, która imponuje swym rozmiarem. Na cmentarzu parafialnym spotkać można warte zachowania nagrobki istniejące od momentu jego powstania.

Natomiast w Klewiance istnieją jeszcze drewniane domy posiadające drewnianą ornamentykę okienną i ozdobione węgła. Stoją szczytem do ulicy, co oznacza, że układ przestrzenny wsi pamięta jeszcze czasy XVI wiecznej reformy agrarnej „pomiary na wołoki”.

Nieocenionymi świadkami przeszłości są przydrożne krzyże. Na drogach wiejskich jest ich całe mnóstwo: drewniane kapliczki słupowe, karawaki, żeliwne na kamiennych cokołach, pasyjne, dziękczynne, obeliski z osadzonym małym krzyżem w zwieńczeniu. Są też nowe, żelazne niemające takiej wartości jak te, które często znajdują się w szczerym polu, z dala od ważnych ciągów komunikacyjnych. Takie położenie nie jest przypadkowe, sygnalizuje nam o ważnym miejscu, dawnej i zapomnianej drodze, czy nawet mogile powstańca. W tym miejscu watro wspomnieć o pomniku upamiętniającym powstańca styczniowego Antoniego Łaniewskiego, zamordowanego przez wojska carskie znajdującego się w miejscowości Białosuknie. Zaś w szczerym polu między Kramkówką Dużą a Kuleszami dawniej stał drewniany krzyż pasyjny, upamiętniający atak oddziału powstańczego na wojska rosyjskie z 10 marca 1864 r. W ramach represji 10 rodzin szlacheckich zostało wywiezionych na Syberię, a pozostali obłożeni kontrybucją. Dziś krzyż ten nie istnieje, ale wspomnienie to zachowało się w przekazach naszych przodków.

Największym zabytkiem wojskowej architektury końca XIX wieku, znajdującym się na terenie gminy Goniądz jest Twierdza w Osowcu. Została zbudowana z rozkazu cara w latach 1882-92 i stanowiła jeden z najnowocześniejszych bastionów obronno-zaporowych XIX-wiecznej Europy. Celem jej budowy była obrona przed ewentualnym atakiem wojsk niemieckich z Prus Wschodnich.  Obecnie w Forcie I staraniem Osowieckiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego znajduje muzeum historyczne.

Pogoda

Kalendarium

Marzec 2024
Pon Wt Śr Czw Pt Sb Nie
26 27 28 29 1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Imieniny