Przejdź do głównej treści Przejdź do wyszukiwarki

Młyn wodny "Dołek"

Czcionka:

Młyn wodny „Dołek”

 

Już w pierwszej połowie XVI w. nastąpiła nowa regulacja prawna dotycząca tzw. osad młyńskich. W dniach 2 i 9 września w 1547 r. w Rajgrodzie wojewoda połocki Stanisław Dawojno wraz z małżonką Petronelą  Radziwiłłówną zezwolili Maciejowi Płaczkowi i Wojtkowi Młynarzowi na budowę młyna na rzece Goniądzce (dziś Czarna Struga) i Marcinowi Kołaczkowi na rzece Biebrzy. Według opisu sporządzonego  w 1784 r. przez ks. Hilarego Duszyńskiego, w parafii goniądzkiej znajdowało się 7 młynów. Wspomniany jest też młyn nad stawem Pelch (lub Pełch) „tuż zaraz na dołku pod miastem, starościński” na rzece Goniądzce staw „mały, zarosły, zaraz pod miastem na południe”. Istnieje wielkie prawdopodobieństwo, że istniał już w I poł.  XVI w.

Młyn wodny „Dołek” jest jednym z najstarszych zabytków w Goniądzu. Pochodzi najprawdopodobniej z I połowy XIX wieku i należał do majątku Klewianka. Budynek młyna postawiony został na fundamencie z kamienia polnego i łamanego. Do budowy ścian użyto bali drewnianych w konstrukcji wieńcowej ze słupami pionowymi. Ściany częściowo pokryte są gliną. Dach obecnie pokryty jest blachą i dachówką ceramiczną.

Był to bardzo prosty typ młyna gospodarczego. W historycznym wyposażeniu wymienia się m.in.: jaz drewniany piętrzący wodę przy młynie składający się z upustu jałowego o 6-ciu zastawkach i upustu ręcznego czyli łotoku o 1 zastawce (całkowita długość jazu wynosiła 11m , a poszuru 5,8 m.); koło wodne o śr. 2,05 m. , szer. 1,4 m i mocy ok. 8 kM.                         Wg. fabrykacji młyna w Goniądzu jego praca wyglądała w następujący sposób: dostarczone przez rolników zboże oczyszczane było przy użyciu wialni ręcznej korbowej, a następnie ręcznie przenoszone do kamienia śr. 950. Odbiór mąki i otrąb następował bezpośrednio do worka.

W 1924 r. młyn wydzierżawił Aleksander Rutkowski (obecnie jest w posiadaniu jego spadkobierców). Prace w młynie trwały nieprzerwalnie do II wojny światowej. Podczas wojny młyn został mocno zdewastowany. Zniszczone zostały urządzenia piętrzące wodę, wewnętrzne wyposażenie oraz dach. Po wojnie decyzją Powiatowej Komisji Ziemskiej w Białymstoku,  młyn został odebrany p. Rutkowskiemu i przejęty protokolarnie przez przedstawiciela Starostwa Powiatowego w Białymstoku Zygmunta Grabarka.

Po śmierci p. Rutkowskiego w 1960 r. młyn już nie pracował. Dnia 1 października 1964 r. Rejonowy Wydział Gospodarki Wodnej Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Białymstoku cofnął pozwolenie wodno-prawne na „piętrzenie wody rzeki Czarnej w celu prowadzenia młyna wodnego w m. Goniądzu”. Od tego momentu młyn ulegał stopniowej dewastacji. Zlikwidowanie piętrzenia wody spowodowało zniknięcie stawu. Rozebrano koło wodne i zdemontowano część wyposażenia.

Młyn prezentuje wybitne wartości historyczne, techniczne i krajobrazowe. Należy do grupy małych młynów drewnianych znikających z terenów Podlasia. Jest objęty wojewódzką ewidencją zabytków, lecz nie jest wpisany do rejestru zabytków.

Opracowanie: T. Mlejnek-Dylewska

Źródło: Dokumentacja Ewidencyjna Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

Pogoda

Kalendarium

Marzec 2024
Pon Wt Śr Czw Pt Sb Nie
26 27 28 29 1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Imieniny